سه پرده از ضدیت صدر با گروه های سیاسی مختلف

به گزارش راهبرد معاصر؛ مقتدی صدر از جمله روحانیون و شخصیت های سیاسی در عراق است که به اتخاذ مواضع متناقض و عجیب مشهور شده است. وی از سال 2003 تاکنون در مقاطع مختلف با اقدامات خود نشان داده که ثباتی در دیدگاه ها و تصمیمات این سیاستمدار وجود ندارد. تلاش های مقتدی صدر در جریان تظاهرات اخیر در عراق و درخواست وی برای کناره گیری عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق بهانه ای برای بررسی سیاست های این سیاستمدار مشهور عراقی شد.

مخالفت با آمریکا

مهم ترین شهرت مقتدی صدر در ابتدا به مخالفت با حضور کشورهای خارجی به ویژه آمریکا در عراق بر می گردد. مقتدی صدر پس از سقوط صدام در سال 2003 فعالیت های خود را به صورت جدی گسترش داد. مقتدی صدر در تابستان سال ۲۰۰۳ با تشکیل گروه شبه نظامی «جیش المهدی» که شمار آن ها در زمان اوج به ۶۰ هزار نفر می‌رسید در زمانی که دولت مرکزی قوی در عراق تشکیل نشده بود از امنیت عمومی، بیمارستان‌ها، مدارس، خیابان‌ها، و... محافظت می‌کردند. صدر در این دوران به عنوان یک شخصیت قدرتمند سال‌ها در برابر نیروهای خارجی ائتلاف آمریکایی  در شهرک صدر بغداد، کوت، اماره، کربلا و کوفه جنگید. 

شروع درگیری مقتدی صدر با دولت مرکزی عراق

مقتدی صدر در مقاطع مختلف با دولت های پس از صدام در عراق درگیر شد. او رابطه تیره و تاری با دولت نوری مالکی داشت. مقتدی صدر در سال 2006 از هواداران و حامیان نخست وزیری نوری المالکی بود. اما این حمایت و هواداری تنها 2 سال دوام داشت و پس از خارج شدن نظامیان انگلیسی از بصره، مقتدی صدر بر سر کنترل این شهر با نوری مالکی درگیر شد. این وضعیت در سال 2007 به درگیری نیروهای جیش المهدی وابسته به مقتدی صدر با نیروهای امنیتی عراق منجر شد. در واقع رقابت بر سر شهر بصره به عنوان یک شهر مهم و نفت خیز باعث ایجاد درگیری های شدیدی بین نیروهای مورد حمایت نوری مالکی و صدر شد. سال 2008 به نوعی جنگ بصره آغاز شد و مقتدی صدر در نهایت در برابر نیروهای امنیتی در عملیات " صولة الفرسان " عقب نشینی کرد و نتیجه این شورش 500 کشته و 900 نفر زخمی بود. پس از این شکست جیش المهدی نیز منحل شد. صدر در دوران نخست وزیری مالکی بارها خواستار استعفای وی شد. رهبر جریان صدر عراق در سال 2013 اعلام کرد که  شمارش معکوس برای سقوط دولت نوری مالکی آغاز شده و هرگز فرصت دوباره‌ای به دولت عراق نخواهیم داد. در نتیجه مخالفت ها و اقدامات صدر، نوری مالکی نتوانست برای سومین دوره به عنوان نخست ووزیر تعیین شود.

خداحافظی از دنیای سیاست

مقتدی صدر در بهمن ماه ۱۳۹۲ اعلام کرد از دنیای سیاست کناره‌گیری می‌کند و تمامی دفاترش را هم تعطیل خواهد کرد. اما ناظران سیاسی عراق همان زمان هم می‌دانستند که این «نمایش» سیاسی تنها به لطیفه‌ای می‌ماند و مقتدی بسیار بیشتر از این ها جاه‌طلب است که حاضر شود به این سادگی عطای سیاست را به لقایش ببخشد. مقتدی صدر چند هفته بعد از این درخواست ها با اعلام عقب نشینی از تصمیم اخیر خود مبنی بر کناره گیری از فعالیت های سیاسی، بار دیگر به صحنه سیاسی عراق باز گشت. رهبر جریان صدر اعلام کرد بنا به درخواست طرفدارانش از تصمیم کناره گیری از فعالیت های سیاسی منصرف شده است.

مخالفت با دولت حیدر العبادی

پس از شکست صدر در سال 2008 و انحلال جیش المهدی وی بخش بزرگی از قدرت خود را ازدست داد. اما حمله داعش به عراق وسقوط موصل همانند یک فرصت استثنایی برای بازگشت وی به قدرت بود. صدر در سقوط مالکی از نخست‌وزیری، نقشی مهم داشت. از اوت ۲۰۱۴ حیدر العبادی به عنوان نخست وزیر عراق تعیین شد.  تناقض سیاسی صدر در دوران نخست وزیری «حیدر العبادی» با دادن فراخوان های اعتصاب و اعتراض در منطقه «الخضراء» بغداد نیز ادامه یافت و در این راستا نیروهای هوادار صدر در تابستان 2016 در اعتراض به دولت به پارلمان و ساختمان نخست وزیری حمله کرده و خسارات فراوانی برجا گذاشتند. صدر در بحبوحه جنگ ارتش عراق با داعش، دولت حیدری عبادی را تضعیف کرد و با فراخوان اعتصاب و تظاهرات، امنیت بغداد را زیر سوال برد. صدر بارها خواستار استعفای حیدر العبادی از قدرت شد.

اردوکشی خیابانی علیه عادل عبدالمهدی

اعتراضات دو ماهه عراق در واکنش به وضعیت اقتصادی بار دیگر باعث شد تا مقتدی صدر به نقش همیشگی خود یعنی مخالفت با دولت مرکزی و تقاضا برای برکناری نخست وزیر بپردازد. رهبر جریان صدر در جریان اعتراضات اقتصادی مردم عراق تاکید کرد، اگر نخست وزیر این کشور استعفا نکند اعتراضات ادامه خواهد یافت و نمی‌توان جلوی خونریزی را گرفت. با تشدید خشونت ها و کشته شدن بیش از 400 نفر در اعتراضات عراق، عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق برای جلوگیری از تشدید خشونت ها 8 آذرماه از نخست وزیری استعفا داد. رهبر جریان صدر عراق، استعفای نخست وزیر این کشور را اولین نتیجه انقلاب دانست.

مقتدی صدر چه می خواهد؟

جریان نوصدری را می‌توان آمیزه‌ای از عرب‌گرایی، ملی‌گرایی و در گام آخر مذهب‌گرایی رقیق معرفی کرد. اعتقاد به عرب‌گرایی غلیظ و تقدم آن بر مذهب به حدی که مقتدی صدر تز مرجعیت عربی را در مخالفت با آیت‌الله سیستانی مطرح و حتی خود را مقلد آیت‌الله حائری عراقی مقیم قم معرفی کرده است، منحرف دانستن غالب جریانات شیعه از آرمان‌های اصلی و متهم کردن آن‌ها به سکولاریسم مخفی و برتر دانستن رهبری مقتدی صدر بر جریان سیاسی شیعه که دلیل مخالفت وی با نیرو‌های نظامی عصائب، فضیلت و النجبا (همگی قبلاً از شاخه نظامی جریان صدر بودند که خود را صدری می‌نامند، ولی رهبری مقتدی صدر را قبول ندارند و با تشکیل حشد الشعبی از جریان صدر جدا شدند) شده است را می‌توان بنیان‌های جریان نوصدری دانست. مشخص نیست با تحریک مردم توسط صدر، آیا کل سیستم سیاسی عراق تغییر خواهد کرد یا عراق آنچنان که برخی گروه‌ها می‌خواهند با استعفای عبدالمهدی و ایجاد خلاء قدرت، و تحریک حشد الشعبی و جریان‌های وابسته با حملات مداوم به مقر‌های آنان با هدف کشاندن به درگیری مسلحانه عراق را صحنه زد و خورد‌های بی‌پایان میان شیعیان خواهند کرد؟

مقتدی صدر سعی داشته تا خود را به عنوان یک اصلاح طلب و مبارز علیه فساد معرفی کند. مبارزی که مخالف حضور کشورهای خارجی در عراق است. اما آن گونه که کارشناسان اعلام کرده اند قطب نمای  مواضع صدر تغییر کرده و از آغاز دور جدید اعتراضات در عراق به نوعی این قطب نما کج شده و از مواضع اصلی مردم عراق که خواستار بهبود اوضاع اقتصادی و مبارزه با فساد هستند فاصله گرفته است. نکته مهم در مورد مقتدی صدر این است که وی در حالی خود را پرچمدار مبارزه با فساد معرفی کرده که از سال 2006 تاکنون در تشکیل بیشتر دولت های عراق مشارکت کرده و نتیجه آن نیز رتبه دوازدهم عراق در لیست فاسدترین کشورهای جهان است. در واقع مقتدی صدر به این علت خود را حامی اصلاحات و پرچمدار مبارزه با فساد در عراق معرفی       می کند که تاکنون چندیدن بار طرفداران خود را برای سازماندهی اعتراضات گسترده علیه دولت قبلی بسیج کرده است که نمونه آن در سال ٢٠١٥ و ٢٠١٦ بود. مقتدی صدر در سال های اخیر به دنبال این بوده که با فاصله گرفتن از رویکردهای مذهبی خود را شخصیتی ملی گرا  در عراق معرفی کند. در این راستا وی حتی در بحرانی ترین وضعیت سیاسی بین تهران و ریاض به عربستان سفر و با بن سلمان ولیعهد این کشور دیدار کرد. رفتار شناسی مقتدی صدر در 16 سال گذشته نشان دهنده این است که وی قواعد و قوانین بازی سیاسی را بلد نیست و همزمان می خواهد به عنوان سیاستمداری مطرح باشد که هم "در" قدرت است هم "بر" قدرت.